Instytucja warunkowego umorzenia postępowania to jeden środków probacyjnych (związanych z poddaniem sprawcy próbie) przewidzianych w Kodeksie karnym. Jest to swego rodzaju dana oskarżonemu szansa na uniknięcie kary za popełniony przez niego czyn pod warunkiem, że pomimo umorzenia postępowania, będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności że nie popełni ponownie przestępstwa. Czy jednak wyrok warunkowo umarzający postępowanie pozwala na uzyskanie z Krajowego Rejestru Karnego zaświadczenia o niekaralności?
Wymóg niekaralności dotyczy dość szerokiej grupy zawodów. Ogólnie rzecz ujmując niekaralnością muszą cechować się przedstawiciele zawodów związanych ze służbą społeczną jak również z opieką nad dziećmi. Tym samym wymóg niekaralności dotyczy takich zawodów jak m.in. nauczyciel, policjant, sędzia, prokurator, strażnik graniczny, żołnierz, detektyw, pracownik ochrony, pracownik samorządowy, pracownik sądu. Jak to w życiu różnie bywa, zdarzają się przypadki gdy osoba wobec, której niegdyś warunkowo umorzono postępowania, chciałaby podjąć się pracy w w/w zawodach i zastanawia się, czy spełnia wymóg niekaralności oraz czy może uzyskać zaświadczenie o niekaralności– odpowiedź brzmi: tak!
Warunkowe umorzenie postępowania
Jak już wspominano, warunkowe umorzenie postępowania to – obok m.in. warunkowego zawieszenia kary, czy warunkowego przedterminowego zwolnienia – jeden ze środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. Intuicja podpowiada, że istotą tych środków jest poddanie sprawcy pewnego rodzaju próbie, tj. danie mu szansy na życie zgodne z porządkiem prawnym. Istotą warunkowego umorzenia postępowania jest zaniechanie przez Sąd prowadzenia postępowania karnego wobec oskarżonego i tym samym niewymierzanie mu kary, pod warunkiem, że w tzw. okresie próby będzie on przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności, że nie popełni on przestępstwa.
Możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest jednak ograniczona pewnymi wymogami prawnymi oraz okolicznościami danej sprawy. Zgodnie z ogólną zasadą sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli spełnione są następujące warunki:
W tym miejscu chodzi o ustawowe zagrożenie przewidziane za zarzucany oskarżonemu czyn, co wynika z części szczególnej kodeksu karnego. Przykładowo przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178a § 1 k.k.) kradzieży zwykłej (art. 278 § 1 k.k.) jest zagrożone karą pozbawienia wolności do 2 lat więc wobec sprawcy takiego przestępstwa możliwe jest zastosowanie warunkowego umorzenia.
Każde przestępstwo jest oceniane pod kątem jego społecznej szkodliwości. Jeżeli jest ona znikoma, to dany czyn zabroniony w ogóle nie stanowi przestępstwa. Sąd musi więc stwierdzić, że owa społeczna szkodliwość jest wyższa niż znikoma, ale jest na tyle niewysoka, że nie może określić jej mianem znacznej. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod rozwagę kryteria określone w art. 115 § 2 k.k., tj. np. sposób i okoliczności popełnienia czynu, motywacje sprawcy, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody itd.
Chodzi o to, by sąd nie miał wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu, samego faktu popełnienia przestępstwa i jego okoliczności. I choć przyznanie się do winy pozwala rozwiać wiele wątpliwości, to czasem może zostać uznane za niewystarczające. Brak wątpliwości musi wynikać z całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, na podstawie których Sąd ustala sprawstwo, stopień zawinienia sprawcy oraz stopień społecznej szkodliwości.
Osoba ubiegająca się o warunkowe umorzenie postępowania nie może być uprzednio karana za przestępstwo umyślne. Przestępstwem umyślnym jest np. kradzież, oszustwo, znęcanie się, groźba karalna czy jazda pod wpływem alkoholu (w stanie nietrzeźwości lub pod wpłwyem środka odrzuającego). Nieumyślnym przestępstwem jest np. spowodowanie wypadku samochodowego, nieumyślne spowodowanie śmierci czy nieumyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu. Karalność za przestępstwa z tej drugiej kategorii nie wyklucza możliwości zastosowania warunkowego umorzenia postępowania. Odnośnie pierwszej z kategorii należy pamiętać, że – po pierwsze – sprawca jest niekarany, jeżeli nastąpiło już zatarcie skazania – po drugie – w aspekcie uprzedniej karalności liczy się nie data wydania wyroku, ale data jego uprawomocnienia.
Sąd musi wiązać z osobą oskarżonego nadzieję, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa, tj. musi uznać, że zachodzi wobec niego pozytywna prognoza kryminologiczna. Oceny tego typu sprawca dokonuje w oparciu o postawę sprawcy (np. czy współpracuje z organami ścigania, wyjaśnia wątpliwości, wyraża skruchę), jego właściwości i warunki osobiste jak również jego dotychczasowy sposób życia. Nie będzie zaskoczeniem, że osoba prowadząca dotychczas ustabilizowany tryb życia, dla której toczące się postępowanie karne ma charakter incydentalny, jednorazowy, ma – w przypadku spełnienia pozostałych przesłanek – całkiem spore szanse na warunkowe umorzenie postępowania karnego.
Warunkowe umorzenie a kwestia niekaralnościW tym aspekcie sytuacja jest prosta – w ramach warunkowego umorzenia postępowania nie dochodzi do wymierzenia oskarżonemu żadnej kary. Sąd wyrokiem warunkowo umarza postępowanie karne wobec oskarżonego na okres próby sięgający od roku do lat 3, który biegnie od daty uprawomocnienia się wyroku. Ponieważ nie dochodzi do wymierzenia kary, nie można mówić o karalności, dlatego też możliwe jest uzyskanie zaświadczenie o niekaralności z Krajowego Rejestru Karnego, jak również zgodne z prawdą jest złożenie oświadczenia o niekaralności. Nie wpływa na to także okoliczność, że obok warunkowego umorzenia wymierzono wobec sprawcy np. środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, orzeczono obowiązek naprawienia szkody czy nałożono na sprawcę obowiązki wynikające z art. 72 § 1 pkt 1-3, 5-6b, 7a lub 7b k.k. Osoba wobec której zastosowano warunkowe umorzenie jest osobą w świetle prawa niekaraną i może korzystać ze związanych z tym przywilejów.
Powyższego nie zmienia także fakt, że w karcie karnej znajduje się informacja, że wobec danej osoby warunkowo umorzono postępowanie karne. Takie dane są wpisywane do KRK ale nie stanowią wpisu do rejestru skazanych, ponieważ – co wymaga podkreślenia – warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem.
Dlaczego warto ubiegać się o warunkowe umorzenie postępowania?
W świetle powyższego oczywistym jest, że warunkowe umorzenie postępowania to bardzo korzystna instytucja dla oskarżonego, który w razie jej zastosowania w świetle prawa pozostaje dalej osobą niekaraną i może się ubiegać o stanowiska, które wymagają legitymowania się niekaralnością. Ponadto – co już wskazywano – możliwe jest uniknięcie pełnej odpowiedzialności karnej za popełniony czyn. Dobrym przykładem jest występek z art. 178a § 1 k.k., tj. prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu lub środków odurzających. Popełnienie tego przestępstwa jest zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności do lat 2. Dodatkowo, w razie skazania Sąd obowiązkowo nakłada na oskarżonego obowiązek zapłaty świadczenia na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości co najmniej 5000 złotych oraz co najmniej 3-letni zakaz prowadzenia pojazdów (choć w przypadku świadczenia i zakazu Sąd może orzec dużo surowsze wymiary). Przy warunkowym umorzeniu Sąd całkowicie ,,odstępuje’’ od kary grzywny, ograniczenia wolności czy pozbawienia wolności, a także może całkowicie ,,odstąpić’’ od zakazu prowadzenia pojazdów lub – co bardziej prawdopodobne - wymierzyć go w wymiarze do 2 lat. Rzecz ma się podobnie w odniesieniu do świadczenia pieniężnego – Sąd może je wymierzyć w wymiarze poniżej 5000 zł lub całkowicie od niego odstąpić.
Wskazać na koniec należy, że możliwość zastosowania warunkowego umorzenia postępowania karnego jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem Sądu, który często trzeba do skorzystania z tego uprawnienia ,,przekonać’’. W odpowiednim stanie faktycznym, dobrze sporządzony wniosek, uwzględniający całokształt okoliczności związanych ze sprawą i osobą oskarżonego potrafi zdziałać cuda i przekonać Sąd, że może nie ma potrzeby karania oskarżonego na zasadach pełnej odpowiedzialności karnej oraz, że oskarżony zasługuje na danie mu szansy na poprawę swojego postępowania.
W kolejnych artykułach postaram się szczegółowo przybliżyć instytucje warunkowego umorzenia postępowania w sprawach związanych z art. 178a k.k. oraz odpowiedzieć na Państwa najczęściej zadawane pytania związane z jazdą w stanie nietrzeźwości.
Opracowano na podstawie:
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm.).
Adw. Marcel Marszałek
Jeżeli potrzebujesz porady prawnej lub obrońcy gdy zostałeś(aś) oskarżony(a) napisz.
Oddział Warszawa:
ul. Dywizjonu 303 149C, lok. 61, Warszawa